U devetom dijelu donosimo odgovore Almira Kolara Kijevskog, Tomice Ćirića i Vladimira Arsenića.
Kijevski je pjesnik. U izdanju „Omnibusa“, Sarajevo 2008 godine, objavljen je njegov prvijenac, zbirka poezije “Requiem za Kijevskog”. Dok je u izdanju “Interkultura” Sarajevo 2012. godine, kao prva knjiga iz edicije “Sic” objavljena njegova druga zbirka “Predivo iz labirinta”.
Ćirić je pjesnik. Tomica Ćirić svoju prvu knjigu „Nova utopija“ objavio u XII kolu edicije „Prvenac“, 2013. godine. Njegova druga knjiga „Mrtvi albatrosi“ je objavljena kao nagrađena na konkursu izdavačke kuće „Presing“, tekuće 2015. godine. Objavljuje periodično na blogu “Mrtvi albatrosi” (http://mrtvialbatrosi.blogspot.ba/).
Arsenić je književni kritičar. Redovni je kritičar internet portala www.e-novine.com. Pisao za Treći program HRT-a, booksa.hr, proletter.org, Quorum, Beton, Peščanik. Tekstovi su mu prevođeni na slovenački i albanski. Prevodi sa engleskog i hebrejskog. Sa prijateljima uređuje književni časopis Ulaznica koji izlazi u Zrenjaninu. Sa Srđanom Srdićem pokrenuo je izdavačku kuću “Partizanska knjiga”.
Almir Kolar Kijevski
SIC: Šta je društveno-politički angažovana književnost? U čemu vidite njene suštinske odlike: u autorovim motivima, temama djela, ideološkim stavovima koje ono propagira ili u njegovim efektima na društvene procese?
KIJEVSKI: Društveno-politički angažovana književnost je ona književnost koja u autorovim motivima oslikava svojevrsnu samoosvještenost pojedinca u društvu, temom djela ukazuje na politički nedvosmislenu poziciju lirskog subjekta, a povrh svega, projicira i propagira jasan ideološki stav u odnosu na aktuelne društvene procese.
SIC: Da li književnost, danas i ovdje, treba biti društveno-politički angažovana?
KIJEVSKI: Književnost, danas i ovdje, treba biti društveno-politički angažovana.
SIC: U kolikoj mjeri je i na koji način recentna domaća odnosno regionalna književnost društveno-politički angažovana? Smatrate li da, u tom smislu, stanje treba mijenjati? Ako da, ko da to učini i kojim sredstvima? Ako ne, na koji način to ne učiniti?
KIJEVSKI: Recentna domaća, odnosno regionalna književnost ne odaje utisak da je dovoljno društveno-politički angažovana, tačnije, glas društveno-politički angažovane književnosti se ne čuje dovoljno u regionalnim okvirima i svakako stanje u tom pogledu treba mijenjati. Zadatak je na ministarstvima za nauku, kulturu i obrazovanje na svim nivoima vlasti.
Tomica Ćirić
SIC: Šta je društveno-politički angažovana književnost? U čemu vidite njene suštinske odlike: u autorovim motivima, temama djela, ideološkim stavovima koje ono propagira ili u njegovim efektima na društvene procese?
ĆIRIĆ: U najširem smislu, za mene je angažovana književnost svako delo koje se poetički gradi u fokusu stvarnosti i savremenosti. Tematska orijentacija prema fenomenima svakodnevice ispod kojih se kriju socijalna, ekonomska, politička, istorijska ili kulturna pitanja, kao prostor za otvaranje polemičkih polja u cilju demistifikovanja različitih kanona i dogmi, kao i autorova spremnost da zauzme stav prema ovim temama, pre svega u etičkoj ravni, čak i po cenu nerazumevanja i odbacivanja od strane raznih “autoriteta”, ili često upravo inicirajući sukobe sa drugim poetikama ili nosiocima (društveno-političke) moći, po meni je pitanje spisateljskog angažmana u užem smislu. Drugo je pitanje komunikacije sa čitalačkom publikom kroz otvaranje ovih tema u smislu učešća u književnom životu ili recepcijskog pozicioniranja efekta ovakve književnosti na društvo u celini, koji je danas, nažalost, minimalan. Kao autor koji se prevashodno bavi poezijom, izazov angažovanosti često doživljavam i kao unutrašnji naboj teksta kroz stalno preispitivanje odnosa između etičkog i estetskog principa literature, što razumem i kao okosnicu poetike angažovanog pristupa.
SIC: Da li književnost, danas i ovdje, treba biti društveno-politički angažovana?
ĆIRIĆ: Bez isključivosti prema drugim poetikama, moje stanovište podrazumeva da je angažovana književnost danas jedino i moguća i to kao književnost simboličke pobune protiv društveno-političkog, ekonomskog i kulturnog poretka. Iako lično ne ideologizujem svoje stavove, svaka pesma koju sam proteklih godina pisao i objavljivao što na stranicama autorskog bloga, što u knjigama i ostaloj periodici, nosi breme iskazivanja nezadovoljstva postojećim društvenim stanjem. To je i suština angažovanog teksta, bez ikakvog pojmovnog cementiranja. Naravno, angažman se može razlikovati i među autorima same angažovane orijentacije, po izboru tema i profilu stavova. Na koncu, u današnjem bolesnom vremenu potrebno je ipak i sačuvati zdrav razum i odbraniti književnost od lažnog esteticizma i konformističkog ćutanja prema bilo kojim drugim temama.
SIC: U kolikoj mjeri je i na koji način recentna domaća odnosno regionalna književnost društveno-politički angažovana? Smatrate li da, u tom smislu, stanje treba mijenjati? Ako da, ko da to učini i kojim sredstvima? Ako ne, na koji način to ne učiniti?
ĆIRIĆ: Uz ogradu da poslednih godina uglavnom čitam poeziju domaćih i regionalnih autora, retko nailazim na priliku da se obradujem autorima slične poetičke orijentacije. Mnoge sam skorašnje antologije poezije čitajući prespavao, iako sam često nailazio na pesnike i pesnikinje zavidne stilsko-poetičke individualnosti. Pa ipak, u duhu ranije predočenog stava da je za pisanje potrebna i svojevrsna etička vertikala unutar tematskog preseka koji podrazumeva i određeni vrednosni konflikt sa fenomenima stvarnosti, retki su oni autori, bez obzira na njihovu jezičku zrelost ili žanrovsku pripadnost, kod kojih prepoznajem angažovanost kao izbor. Na poslednje pitanje da li se stanje može popraviti, odgovaram autocitatom iz jednog svog ranijeg eseja:
Ili još banalnije pitanje: Kome treba poezija danas? Autorima, kojih ima u izobilju i kod kojih, nažalost, po pravilu nema čitalačkog interesovanja za tuđu poeziju, kako u domenu pesničke savremenosti, tako i na planu vrednosnog uvida u književnu tradiciju. Otuda kod većina današnjih autora uglavnom nema autopoetičkih stavova i intelektualnog angažovanja kroz pesničku aktivnost. Nema ni nagoveštaja neke poetičke objave koja bi umesto postvarivanja u recepcijskom talogu isprovocirala nečiju čitalačku reakciju i vrednosni sud. Čitaocima, kojima je do poezije stalo koliko i do lanjskog snega, ne znajući ni kako da je čitaju i sude o njenim poetičkim aspektima, i sami pod uticajem, što školsko-obrazovnog ispiranja mozga stereotipima o poeziji, što pod uticajem komercijalnog mainstream-a tekućeg izdavaštva. Kritičarima, koji pri pisanju prijateljskih recenzija odvališe ramena autorima od tapšanja, dok se oni drugi, etabliraniji, koji učestvuju u žiriranju i dodeljuju nagrada, vešto kriju iza univerzitetskih fraza o umetničkoj vrednosti poezije, uglavnom se kukavički plašeći da svojim negativnim vrednovanjem ne izgube mesto u književnoj hijerarhiji jednog urušenog sistema kulture (Lice i naličje savremene poezije, T. Ćirić, Afirmator).
Vladimir Arsenić
SIC: Šta je društveno-politički angažovana književnost? U čemu vidite njene suštinske odlike: u autorovim motivima, temama djela, ideološkim stavovima koje ono propagira ili u njegovim efektima na društvene procese?
ARSENIĆ: Svaka je književnost unapred već ideološki čin, ona je proizvod određene ideologije, ali i proizvodi određenu ideologiju, bez obzira da li menja onu iz koje je nastala tako što joj se suprotstavlja ili je samo perpetuira. Mimo toga, poneki autori ističu svoju društveno političku angažovanost, a pojedini, pak, ne. Oni koji to čine koriste se različitim postupcima – motivima, temama, ideološkim stavovima koje iznose u tekstu, dramaturgijom sižea, isticanjem određenih a sklanjanjem u stranu drugih likova koji su zastupnici nekih ideja. Efekti književnosti na društvene procese nisu preveliki. Postoje argumenti koji tvrde da je literatura neposredno uticala na feministički pokret, posebno na takozvani drugi talas, to je verovatno izolovani primer. Ono što bih još želeo da istaknem jeste da književnost ne nastaje činom pisanja, već čitanjem. S obzirom da je to tako, u ovu jednačinu treba uključiti i čitaoce, odnosno pakete njihovih društeno političkih angažmana i pozicija s kojih neko delo aktom čitanja postvaruju.
SIC: Da li književnost, danas i ovdje, treba biti društveno-politički angažovana?
ARSENIĆ: S obzirom na činjenicu da je svaka književnost unapred već društeno politički angažovana, čak i kada propagira svojevrsni larpurlartizam, ona ne bi trebalo da bude, ona već jeste. Ako pod ovim pitanjem konkretno mislite na ideju da književnost treba otvoreno da zauzme stav u okviru borbe za određenu ideologiju, onda je odgovor relativan. Možda treba, a možda i ne. Svaka će književnost najbolje biti angažovana ukoliko je kvalitetna jer vrhunska književnost u sebi mora da poseduje ono jedinstvo dobrog, lepog i istinitog o kojem je govorio Platon (uz nužne ograde). A svaka je istinitost društveno politički angažovana, posebno na postjugoslovenskim prostorima.
SIC: U kolikoj mjeri je i na koji način recentna domaća odnosno regionalna književnost društveno-politički angažovana? Smatrate li da, u tom smislu, stanje treba mijenjati? Ako da, ko da to učini i kojim sredstvima? Ako ne, na koji način to ne učiniti?
ARSENIĆ: Najpre bismo morali da se dogovorimo o tome šta zapravo znači društveno politički angažman. Za koga? Za koje ideje? Da li bi trebalo da zagovara borbu za radnička prava? Da se aktivno bori protiv kapitalizma? Književnost koja samo to čini sigurno neće biti dobra. Književnost koja na sebi svojstven način uz pomoć sebi svojstvenih sredstava biva angažovana, biće uspešna u svakom smislu. Ono što je svakako bitno, danas i ovde, jeste da se položaj književnosti redefiniše. Ona je izgubila simbolički značaj koji je imala do kraja dvadesetog stoleća. Ne bi smela da pristane na to da bude deo industrije zabave, iako joj tu ulogu sve više dodeljuju s obzirom na vladajući model culturetainmenta. Na koji će način ona to prevazići, da li će to biti kroz jasniji društveno politički angažman što joj ne želim, ili kroz est-etičko promišljanje, što mi se čini pravi put, ostaje da se vidi.
