(O književnoj slavi)
Mladi književni kritičar “Guardiana” Houman Barekat napisao je jednu pregnantnu što će reći neargumentiranu recenziju engleskog prijevoda zbirke kratkih priča jednog međunarodnog priznatog i nagrađivanog (2013 EU prize for literature) bh. autora. Između ostalog, mladi Barekat veli da je proza u navedenoj zbirci “lively and fearless, but the narrative voice, with its distinct nod to the louche swagger of Ernest Hemingway and Henry Miller, feels decidedly secondhand”.
Naravno, samo zavidljivcima može biti drago što je neko naš, međunarodno priznat, dobio negativnu ocjenu u londonskim novinama, a svako ozbiljan zna da autor koji nikada nije doživio negativnu kritiku vjerovatno nije ni vrijedan i zasigurno neće postati slavan. S tim u vezi, iskreno se nadam da će ovaj naš autor učvrstiti i dodatno osnažiti svoj međunarodni renome i nakon ove Barekatove recenzije. No, ni recenzija, ni ta zbirka priča nisu predmet našeg posvećenog interesa, već jedna asocijacija koju je potaknula veza književnih priznanja i slave sa imenom Henryja Millera.
Negdje na prvim stranicama Millerovih “Mirnih dana na Clichyju”, tokom razgovora sa jednom od zanosnih i za literarne stvari naoko zainteresiranih ljepotica iz caféa Wepler, glavni junak Joey spominje jednog spisatelja neobičnog imena.
Kada ga Nys (tako se ljepotica zove) upita o knjigama koje je odložio na sto Weplera (“Jesu li to francuski autori?”), Joey će odgovoriti, uz millerovsku dozu macho sarkazma: “Da, ali prilično dosadni, bojim se. Proust, Celine, Élie Faure… Više biste voljeli Mauricea Dekobru?”
Ko je taj pisac, zmijskog imena, ko je taj Maurice Dekobra, kojeg Miller navodi kao oličenje pojma zanimljivosti?
Joey i Nys se, na njihovu sreću, bave zanimljivijim stvarima i do kraja romana više i ne spominju Dekobru. To ime, koje je zbog svoje egzotične fonološke strukture lako pamtljivo, nije bilo poznato potpisniku ovih redova, iako se može pohvaliti da je prosječno upućen u francusku književnost prve polovine 20. stoljeća.
Imena kao što su Baudelaire, Apollinaire ili Proust široko su poznata, druga poput Valeryja Larbauda, Jean Giraudouxa, Henri Michauxa ili Roberta Desnosa predstavljaju drugi saf francuskog modernizma, ali još uvijek je riječ o koliko-toliko općepoznatim imenima. Kada je riječ o Dekobri, to ime je potpuno nepoznato, kao što priznaje i vikipedijska natuknica: “he has now been declared a ‘total uknown’ ”.
Zašto navodim nenanučni izvor kao što je Wikipedija? Zato što čak ni sveznajući Google ne zna dovoljno dobro ko je Maurice Dekobra. Osim vikipedijske natuknice, na Googleu se može naći još in memoriam objavljen povodom autorove smrti u New York Timesu 1973. (digitalna arhiva NYT), te jedan članak u Washington Postu iz 2012, napisan povodom reprinta njegovog najpoznatijeg djela “Les Madone des sleepings” (1926.).
Ništa ne bi bilo čudno da nije riječ o najpopularnijem francuskom piscu u periodu između dva svjetska rata (a ni to nije čudno). Kada zamišljamo taj najznačajniji period u ukupnoj svjetskoj književnosti, govorimo o Apollinaieru, Jacquesu Vachéu, Tristanu Tzari, Bretonu, Aragonu, Eluardu, Claudelu, Joyceu i brojnim, brojnim drugima. Ali, evo ispostavljat se, nikada o autoru kojeg su ljudi tog vremena najviše čitali.
Dekobra je rođen 1885, u Parizu, pod imenom Maurice Tessier. Sa 19 godina je počeo karijeru kao novinar, pišući na francuskom, engleskom i njemačkom jeziku. Učestvovao je u ratu 1914-1918, kao oficir za vezu i vojni prevodilac, najprije u redovima britanske Indijske armije, a od 1917. i u redovima 42. pješadijske divizije (“Rainbow”) Američkih ekspedicijskih snaga na Zapadnom frontu.
Po završetku rata, demobilizirani vojnik Dekobra objavljuje knjigu “Sammy, američki volonter” u kojoj opisuje francuske impresije američkog vojnika (Sammy, kao referenca na Uncle Sam). Nakon četiri godine ratnih užasa prepunih smrti, krvi i rana, Dekobra odlučuje da živi i da bude pisac, za razliku od, recimo, inspiratora nadrealizma – Jacquesa Vachéa, koji je odlučio da sačeka kraj rata i onda izvrši samoubistvo.
Kako navodi Ten Grenich u poglavlju posvećenom Dekobri, u okviru studije “Autentične fikcije: Kosmopolitsko pisanje u Trećoj Republici 1908-1940”, Dekobra se bavio psihopatologijom obezvlašćenog nobiliteta i skorojevića. U svojim Parigot pričama pisao je o barovima, spavaćim sobama lokalnih proletera, prostitutkama, sitnim lopovima, čudnim strancima, socijalno i seksualno lubriciranim alkoholom i kokainom. Tematski je eksploatisao savremene fenomene, kao što su ekstremističke i revolucionarne politike, političko-kulturna dekadencija Zapada ili psihoanaliza, koju je jedno vrijeme izučavao u Berlinu.
“Karakteristika njegove proze je često korištenje uzvičnika i elipsi, njegove književne aluzije, dosjetke, igre riječima i imažerija općenito uzev referiše se na popularnu nauku, filozofiju, historiju i geometriju”, piše Grenich.
Autor “Autentičnih fikcija” naglašava i Dekobrinu čvrstu privrženost poetičkom stavu, koji privilegira realnost i iskustvo naspram njihove artističke reprezentacije. Njegov prepoznatljivi stil pripovijedanja, poznat i kao “dekobrizam”, bio je snažno određen žurnalističkim stilskim tehnikama.
Godine 1920. Dekobra po prvi put emigrira u Ameriku, gdje radi kao dopisnik novina La Liberte. Između ostalog, izvještavao je o izborima za američkog predsjednika, na kojim je senator Waren G. Harding pobijedio guvernera Jamesa M. Coxa. Radio je intervjue sa Johnom D. Rockfellerom i holivudskim zvijezdama.
Njegova fascinacija Amerikom i progresivnim vrijednostima ostat će posvjedočena i u intervjuu, koji je već kao slavni pisac dao za jedan američki list, gdje svom američkom intervjueru kaže: “Vi ste omogućili učešće ženama u politici. Njihov politički utjecaj je već znatan. I nastavit će da raste, a žene će postati sve važniji faktor u vašem političkom životu”.
Progresivne vrijednosti ogledat će se i u Dekobrinom kosmoplitizmu, suprostavljenom svakoj nacionalnoj ograničenosti, koja će tokom 20-ih, a naročito 30-ih godina postati sve utjecajnija; u Francuskoj kroz djelovanje Maurreasovog Action Françaisea, u drugim zemljama kroz dolazak na vlasti fašističkih režima.
Na temu kosmopolitizma, Dekobra kaže: “Je li kosmopolitizam moda? Ne, već internacionalno stanje svijesti istovremeno političko, industrijsko i finansijsko – koje ne prestaje da raste. Korist koju od njega imaju nacije je neporeciva, jer im pomaže da izbjegnu rat i da se bolje upoznaju”.
Tom Genrich kaže da su ove Dekobrine tvrdnje (izrečene 1920-ih!), ako se uzmu zaozbiljno, predskazale razloge koji će biti presudni za osnivanje Evropske zajednice, nakon iskustava Drugog svjetskog rata. Politički i trgovinski transnacionalizam, kao temelji ujedinjene Evrope, bili su najbolja zaštita za nove utrke u naoružavanju i ratna krvoprolića.
Poznanstva koja je stekao u ratu, potaknula su njegovu urođenu strast za putovanjima, koja će presudno obilježiti i njegovu “kosmopolitsku poetiku”. Putovao je diljem svijeta, od zapadnoevropskih zemalja, Turske, preko Indije, Pakistana, Cejlona, Nepala do Kine i Japana. Nakon svakog putovanja obično bi napisao po jednu knjigu ili članak.
“Svijet je velika knjiga, i onaj koji je živio samo u vlastitom gradu pročitao je samo prvu stranicu”, piše Dekobra.
Godine 1925. objavio je roman “Les Madone des sleepings” (prev. “Madona spavaćih vagona”, Zagreb, 1928.) koji će ga proslaviti. Djelo je prevedeno na 30 jezika i prodato u više od milion kopija.
Glavna junakinja romana je udovica lady Diana Wynham, u čijim venama teče krv starog škotskog plemstva. Ona je “New Woman”, koja spava sa kim god želi, putujući Evropom i Azijom u luksuznim aranžmanima.
Princ Gerard Seliman, Francuz koji je njen platonski obožavalac i personalni sekretar (aide-de-camp), a ujedno i narator romana, smatra da se ona ne može uklopiti u bilo koju od polica moderne etike.
Međutim, plemkinja ostaje bez dovoljnog priliva novčanih sredstava, što ugrožava njen joie de vivre. Bez godišnjeg prihoda od oko 10.000 £, njen život bi bio upropašten. Ostaje joj ipak nada da može kapitalizirati jedino od preostalih imanja: naftna polja u Rusiji. Radnja se odvija početkom 1920-ih, kada su vlast u Rusiji tek preuzeli komunisti, što znatno usložnjava poredak stvari. Da bi uspjela u svome naumu u vezi s naftnim poljima, Diana se mora udati za sovjetskog komesara, koji je seksualni sadista.
“Madona” koja je bila planetarni best-seller, imala je i tu (za best-sellere potrebnu) čast da bude zabranjena u Bostonu.
Nakon velikog uspjeha, gdje je presudan značaj imala saradnja sa izdavačem Baudinièreom, Dekobra je bio pisac bogataš. Novine su bile prepune članaka o njemu, u kojima su, u maniru savremenih tabloida, iznošene razne špekulacije o njegovom bogatstvu. Bio je novinska zvijezda svog vremena, rame uz rame sa tadašnjim, tromandatnim francuskim premijerom Andréom Tardieuom, ili Charlsom Lindberghom, čuvenim zrakoplovcem koji je 1927. preletio Atlantik.
Godine 1939. Dekobra je emigrirao u Ameriku, gdje je proveo Drugi svjetski rat. “Rat je za Njujorčane”, piše on 1939, “drama u kojoj učestvuju drugi ljudi, udaljeni film čiji zvukovi ne dopiru do njihovih ušiju”.
Po povratku u Francusku 1946. pisao je detektivske romane, te filmske scenarije, a po sopstvenom scenariju režirao je i jedan film “La rafle est pour ce soir”.
Od 1912. do 1963. napisao je 35 romana, među kojima su, pored “Madone”, najpoznatiji “Gondola krilatih nemani” (1925), “Serenada dželatu” (1928), “Macau, pakao igre” (1939.), “Luksuzni iseljenici” (1941).
Godine 1935. je nagrađen Orednom legije časti, najvišim odlikovanjem u Francuskoj.
Za života, njegova djela su prevedena na 77 jezika i prodata u više od 90 miliona primjeraka.
Umro je 2. juna 1973. u 88. godini, u Parizu, a sahranjen je na groblju Père-Lachaise (91e division).
Danas je uglavnom nepoznat.
P.S.
Tokom jedne posjete Alžiru, 1908. godine, mladi Maurice Tessier je naišao na jednog krotitelja zmija i vidovnjaka, koji je u rukama nosio dvije kobre (“deux cobras”), a iz njihovih pokreta umio iščitavati sudbinu svojih gostiju. Zamišljajući književnost kao rukovanje zmijama, koje svojim vijugavim pokretima ispisuju priču o ljudskim sudbinama, on je osmislio svoje književno ime, nom le plume pod kojim će ostati upisan na marginama književne historije.
